Voor de welkomstpagina van Constructief Nederland i.o. zie cn
N.B.: Als u nu op uw werk bent, druk de onderstaande tekst dan niet af buiten het medeweten van uw werkgever.

In augustus 1999 zond de commerciële omroep Veronica de Amerikaanse speelfilm 'Goodfellas' uit, geregisseerd door Martin Scorsese en met Robert DeNiro in de hoofdrol. Het is een film die veel vertelt over geweld, misdaad, Hollywood en Nederlandse omroepen. Het is vooral ook een film die iets vertelt over de schaamteloosheid van allen die er geld aan verdienen.

Mijn conclusie zal ik nu alvast prijsgeven: 'Goodfellas' is een instructievideo voor jeugdige misdadigers. Het is een spoedcursus 'Hoe word ik een gewetenloos stuk vuil?'

Het verhaal is flinterdun: een misdadiger vertelt over zijn leven. We zien hem van jongsaf aan opgroeien in een misdadig milieu, en terwijl we de film bekijken, horen we hoe deze man zelf commentaar geeft op de beelden. Over die beelden ga ik het nu even hebben. Wat serveert Veronica ons zoal?

We zien onder meer hoe 1) een jongetje toekijkt terwijl politieagenten zich laten omkopen, zodat ze niet optreden tegen een aantal op heterdaad betrapte sigarettendieven.

2) We zien hoe op een avond een aantal vrolijke gangsters een tas vol geld verdelen.

3) We zien hoe één van de gangsters, die voor de 'opleiding' van de jongen zorgt, leiding geeft aan zijn bende.

4) We zien hoe de jongen na zijn eerste veroordeling feestelijk onthaald wordt door de oudere misdadigers.

5) We zien hoe de al wat oudere jongen met behulp van een pistoolkolf een man zijn gezicht tot pulp slaat.

6) We zien hoe twee gangsters in een bar ruzie zoeken met een andere gangster. Deze heeft namelijk te weinig respect getoond voor één van de twee, die in vroeger jaren schoenpoetser was. Nu kan hij het niet laten om te zeggen 'ga nu maar je schoensmeer halen'. Dat pikt de opgeklommen schoenpoetser natuurlijk niet. De ruzie wordt aanvankelijk bijgelegd, maar 's avonds komen ze in diezelfde bar weer dezelfde man tegen. Ze werken hem tegen de grond en beginnen net zolang tegen zijn lichaam en zijn hoofd te schoppen totdat ze uitgeput zijn. Daarna deponeren ze het voor dood gehouden lichaam in een kofferbak, halen bij de moeder van één van hen een groot mes op, rijden de auto naar een afgelegen plek, merken dat de verrot geschopte man toch nog leeft, steken en beschieten hem en begraven hem tenslotte.

7) We zien hoe één van de gangsters, de voormalige schoenpoetser, na een grote overval thuiskomt bij degene die de vluchtauto bestuurde en hem van achteren doodschiet.

Ik zal nu per scène ingaan op de filmtechnische aspecten ervan. Omdat ik beweer dat de hele film les geeft in geweld en misdaad, zal ik ook per scène aangeven wat de cursusstof is.

1) De scène van de omkoping is een onderdeel van één lange ononderbroken camera-opname, beginnend bij het sjouwen met gestolen dozen sigaretten en eindigend met het arriveren van een politiewagen, waarvan de inzittenden zich lachend geld en sigaretten laten toestoppen. Gelijktijdig hoor je de misdadiger heel nonchalant vertellen dat ze dat altijd op die manier deden. Zowel in beeld en geluid wordt dus de suggestie gewekt dat corruptie bij de politie de gewoonste zaak van de wereld is.

2) Terwijl er pakken geld verdeeld worden, hoor je de commentaarstem zeggen: 'We begrepen niets van de brave lui met hun saaie baantjes en hun eeuwige geldzorgen'. Met andere woorden, 'Beste jonge sociaal-zwakke kijker, jij hebt nu wel ergens een lullig baantje, maar eigenlijk ben je gek'.

3) De 'mentor' van de leerling-gangster heet Paulie. Tijdens een gezellig tuinfeest zie je hoe Paulie van de één naar de ander loopt en hen wat in het oor fluistert. De stem zegt: 'Paulie had de pest aan vergaderen. Hij drukte zijn zin liever door in onderonsjes. Hij wilde niet dat de één wist wat hij tegen de anderen zei.' Zo worden de kijker ook nog enige management-technieken in het bendewezen bijgebracht. In dezelfde scène merkt de stem op dat Paulie een hekel had aan telefoneren. 'Er waren er die de hele dag aan het bellen waren voor Paulie' en inderdaad rijdt de camera op dat moment langs een man in een telefooncel. Zo'n scène geeft het belang van de hiërarchie weer en het is duidelijk dat je moet zien op te klimmen van iemand die voor anderen belt naar een màchtig iemand die anderen vóór zich laat bellen. Je moet een Paulie in het leven zijn, maakt niet uit hoe, want pas dan heb je het helemaal voor elkaar.

4) De opgroeiende misdadiger komt dan toch een keer voor de rechter te staan, maar als hij de zaal uitloopt, dan kijkt een tiental stralende gezichten hem aan. Ze kussen en feliciteren hem, en ze prijzen zijn zwijgzaamheid. De jongen voelt zich toch een beetje een uilskuiken, hij heeft het gerecht immers niet kunnen ontwijken, maar Robert DeNiro himself zegt: 'Je hebt je mond gehouden en je vrienden niet verraden, daar gaat het om'. De jonge sociaal-zwakke kijker leert zo dus ook het belang van de zwijgplicht, de omerta. Justitie en politie, dat zijn de vijanden. Je makkers in de misdaad, dat zijn je vrienden. Die moet je trouw zijn.

5) De scène waarin hij met een pistoolkolf iemands gezicht verbouwt, is gebaseerd op een vaste waarde in veel misdaadfilms: ook de meest geharde misdadiger heeft wel een zwak plekje voor iemand. Heel diep van binnen zijn het natuurlijk toch goeie jongens. Deze gewelddaad pleegt hij namelijk omdat de mishandelde zijn vriendin heeft lastiggevallen. De regisseur vindt het niet genoeg om een min of meer eerlijk vuistgevecht te laten zien, nee, in zulke gevallen moet je echt een stuk metaal in je handen hebben en iemand blijvend verminken. Dàn ben je een vent. Dàn laat je niet met je spotten. Dàn dwing je respect af.

6) De scène in de bar, waar twee mannen een op de grond liggend iemand in elkaar trappen, is een ontlading. Een ontlading van alle spanning die de regisseur in de scènes daarvoor zorgvuldig heeft opgebouwd. Die middag is het in dezelfde bar al bijna op gewelddadigheid uitgelopen. Er vielen toen al lange stiltes in de gesprekken, de sfeer werd al flink opgefokt, maar het liep toen nog met een sisser af. Maar de spanning bij de kijker blijft. Als de gangsters later die avond weer de bar bezoeken, dan stijgt de spanning naar het toppunt als daar aan de toog diezelfde man blijkt te zitten.

Ze lijken een eeuwigheid op hem in te schoppen. Het is zo gefilmd dat je de schoppende gangsters van onderaf ziet, alsof je als kijker zelf op de grond ligt. Daardoor kun je goed de overgave en de graagte op de gezichten van het tuig aflezen, terwijl ze iemand ongelukkig trappen.

In het vervolg wordt opnieuw een ongezonde spanning opgebouwd. Als de zwaar mishandelde achterin een auto is geflikkerd, rijden ze naar de moeder van één van de gangsters. Terwijl ze daar gezellig eten en lachen, weet de kijker iets wat die moeder niet weet, namelijk het feit dat die man in de kofferbak ligt. Dan vraagt de zoon aan zijn moeder een groot mes te leen. Hij maakt haar wijs dat hij een dier heeft aangereden, en dat hij nu de resten van zijn auto los moet snijden. Zo geeft de regisseur alvast een signaal aan de kijker dat er straks gestoken gaat worden. Als ze weer op pad zijn, horen ze gebonk uit de kofferbak. Ze stappen uit en doen de kofferbak open.

De close-up van het gezicht van de liggende man duurt slechts één seconde, maar het is verbazend om te zien hoeveel vakmanschap de filmmakers in die ene seconde weten te leggen. De omgeving is donker, het beeldje duurt maar één tel, het gezicht van de man is één bloedige brij, maar toch zie je heel duidelijk de doodsangst in zijn ogen.

De man met het mes ragt zijn wapen verlekkerd een paar keer heen en weer in de borststreek van het slachtoffer, je hoort het bloed goed slurpen, en een ander schiet een paar keer op hem, terwijl de commentaarstem zegt: 'Moorden werd op het laatst iets wat je heel gemakkelijk deed'.

7) De film gaat van misdaad naar misdaad, maar op een goed moment wordt er toegewerkt naar 'de grote klapper'. Misdadigers schijnen altijd te dromen van die ene grote klapper waardoor ze in één keer binnen zijn. De overval slaagt, maar de bestuurder van de vluchtauto doet na de overval niet datgene wat vooraf afgesproken is. Hij zou de vluchtauto ergens in het water rijden, maar in plaats daarvan rijdt hij stoned naar zijn vriendin. De politie vindt de vluchtauto en treft sporen aan. Dat zal gestraft moeten worden. Eén van de moordenaars zoekt de argeloze domoor op, posteert zich achter hem, zegt 'jij komt nog eens te laat op je eigen begrafenis' (lachen!) en schiet hem in het achterhoofd. Regisseur Scorsese had het zo bedacht dat het slachtoffer op dat moment op een stoel zat, tegenover een bed met witte lakens. Zo kon Scorsese goed het effect in beeld brengen van een in het achterhoofd geschoten kogel - een fontein van bloed, hersens en botsplinters waaiert uit over het hele bed. Later in de film komt de dode nog een keer in beeld, en wel op een manier die deze regisseur vaker toepast - hij filmt het lijk recht van boven en zet de camera een seconde of tien open. Dan kun je goed zien hoe de plas bloed langzaam maar zeker groter wordt.

Toen heb ik de televisie maar uitgezet.

Wat hebben we die donderdagavond geleerd, jongens en meisjes? Van werken word je nooit rijk. Je moet anderen voor je laten lopen. Verraders zijn klootzakken. Als ze aan je meisje komen, mag je ze verminken. Iemand koud maken is helemaal niet zo moeilijk. Risico's moet je van achteren neerschieten. En de kankerjuten zijn corrupt.

Waarom maakt Hollywood dit soort zieke films? Worden er artistieke grenzen in verlegd? Wil 'Goodfellas' een schrijnende aanklacht tegen de misdaad, tegen de maffia zijn? Nee, Hollywood maakt 'Goodfellas' omdat het verkóópt. Want in Amerika, het land van de dollar, is alles een product dat verkocht moet worden. Hollywood weet dat jongeren deze films bij elkaar aanprijzen, want jongeren zijn op zoek naar kicks. En als het ene niveau kicks uitgewerkt is, en de jonge kijkers zich niet meer voldoende geprikkeld voelen, dan verlagen de filmstudio's het niveau en worden de kicks harder en grover. Als de bioscoopkassa's maar blijven rinkelen.

Veertig jaar geleden werd er ook volop gemoord in Amerikaanse films, maar dan kreeg je als kijker door de montage, door de muziek en door close-ups van geschrokken gezichten nog het gevoel dat er iets ergs was gebeurd. Maar van die ontzetting is niets meer over. Kijk bijvoorbeeld naar 'Menace II Society', ook al uitgezonden door Veronica*. In die film zag je onder meer een drive-by shooting, dat is de naam voor een moordaanslag vanuit een langzaam rijdende auto, waarbij alle inzittenden met machinepistolen het vuur openen op een bepaalde voetganger - en op de voetgangers daaromheen, maar die hadden daar dan maar niet moeten lopen. Als die ene klootzak maar koudgemaakt wordt. De betreffende filmmakers brachten het werkelijk in beeld alsof het een heel gewone alledaagse handeling is.

In Nederland gaat het de laatste jaren over zinloos geweld en de oorzaken daarvan. Ik denk dat dergelijke films de ellende mede veroorzaken. Iedereen kan toch zien dat de verharding en de toename van de misdaad in de afgelopen decennia samenvallen met de vergroving van het vermaak in dezelfde periode? Dat kan toch geen toeval meer zijn? Het is ook geen toeval dat de veroordeelde leider van een gewelddadige Nederlandse bende verklaarde dat de hoofdrolspeler van een bepaalde maffiafilm zijn idool en grote voorbeeld was.

Geweldfilms als 'Goodfellas' doen afbreuk aan respect voor eerlijkheid, moed en beschaving, en uiteindelijk doen ze afbreuk aan respect voor het leven. De oude partijen hoor je vrijwel nooit over dit soort dingen, want dat is moraliseren, en daar rust een groot taboe op in Nederland. Ik vind daarentegen dat de politiek het volste recht heeft om de jongeren te waarschuwen voor dit soort immoraliserende vuiligheid, en hen daar, waar nodig, van te vrijwaren. De partij die ik hoop op te richten, Constructief Nederland, zal zich daarvoor inspannen. Voor het Nederland van onze kinderen.

*De publieke omroepen schijnen zich, geloof ik, verhevener te voelen dan de commerciële, maar ze zijn geen haar beter. Niet lang geleden zond de Avro de maffiafilm 'Casino' uit, ook geregisseerd door Scorsese, en ook met DeNiro in de hoofdrol. Voor dit artikel had ik net zo goed die film kunnen bespreken; hij is even weerzinwekkend.

Richard Schoot, 24 augustus 1999

Heb ik uw belangstelling gewekt?
Lees dan 'Een pamflet op internet', cn-pamflet

'n Vriendelijk verzoek: Als u achter Constructief Nederland i.o. staat, geef het internet-adres www.cstndl.com dan door aan zoveel mogelijk mensen, dus ook aan mensen die zelf geen internet hebben. Allicht dat ze iemand kennen die wel toegang tot het Web heeft.

De internet-pagina Maakt u zich ook zorgen over… ? is speciaal voor verspreiding bedoeld.
Zie cn-maaktuz

Op de internet-pagina Doorgeefbriefjes vindt u kattebelletjes met het internet-adres om uit te delen.
Zie cn-doorgee

Denk niet bij uzelf: 'Ach, dat Constructief Nederland, je hoort er nooit wat van, dat wordt toch niks.' Als u en ik gewoon doorgaan met het verspreiden van het internet-adres en de teksten, dan wordt de kans steeds groter dat dit initiatief landelijk bekend wordt. Tot die tijd moeten we geduldig volharden, zoals wielrenners en marathonlopers. Bij voorbaat bedankt voor uw moeite.